@ Ljiljana Savić

U drevnoj slovenskoj mitologiji, znatno pre hrišćanstva, nalazimo imena božanstava sa osnovom Bog: Stribog, Dažbog, Crnobog. Uopšte ideja o Bogu povezana je sa svetlošću neba i visinom. Kasnije se ova predstava proširuje od svetlosti neba na ideju vrhovne božanske vlasti.

U vezi s brojem bogova i njihovom hijerarhijom kod Starih Slovena ima raznih pretpostavki:
- da su imali Jednog, zajedničkog, vrhovnog boga pod jedinstvenim nazivom
- da su svi imali iste bogove, ali svaki narod svoju specifičnu hijerarhiju bogova
- da su Zapadni, Istočni i Južni Sloveni imali 3 celovita sistema bogova i mitoloških bića, hijerarhijski rangiranih
- da je svaki slovenski narod gradio sopstveni sisitem i hijerarhiju bogova

U suštini, postojala je ista struktura božanstva kod svakog slovenskog naroda, samo pod različitim imenima, i to su Bog davalac, Bog gromovnik i Bog rata. Gromovnik je i Tor, German, Perun. Davalac je i Svarog, Svetovid, Radogost, Triglav, Hors, Dažbog, Veles.

Slovenska božanstva i kultovi nastaju u doba paleolita i mezolita.

Kult Velesa je nastao prvi, povezan sa medvedom, a kasnije sa svetom mrtvih.

Prelaskom sa lova na zemljoradnju krajem kamenog doba, nebo postaje veoma važno za život ljudi. U II milenijumu p.n.e. – bronzano doba i tzv. “pastirske seobe” Volos dobija novo značenje- Bog bogatstva. U mezolitu nastaju ženska božanstva i to: kult Rožanica- 2 rožanice su najstarija božanstva plodnosti (vreme matrijarhata): majka Lada i njena kći Lelja. Iz ovog kulta će se razviti patrijarhalno Rod. Rožanice su boginje preporoda prirode, poljskih radova i sazrevanja plodova. Iz ovog kulta razviće se jedinstveno žensko božanstvo- Majka Bogova i Majka Zemlja, Praroditeljica sveta, kasnije nazvana Makoša.

U I milenijumu p.n.e. počinje da cveta patrijarhalno praslovensko božanstvo i stvara se slovenski Olimp sa muškim božanstvom na čelu, ali se drevni kult ženskih božanstava očuvao.

Srpska mitologija je prošla put od teriomorfizma (zoomorfizma- zamišljanja božanstava u obliku životinja do antropomorfizma (bogovi su uljudskom obliku), tj. razvijaju se od htonskih ka nebeskim božanstvima. Pobeda duhovnog načela nad materijalnim znači pobedu čoveka nad prirodom, države nad porodicom, solarne nad lunarnom mitologijom.

Uticaji ilirske i tračke kulture, kao i grčke bili su veoma snažni na formiranje i očuvanje solarnih kultova u srpskoj mitologiji. Prerana hristijanizacija slovenskih plemena po dolasku na Balkan sprečila je da se mitološki sistem do kraja razvije. Zato i danas imamo brojne ostatke paganskih običaja koji su se stopili sa hrišćanskim legendama i pravoslavnim običajima. U istočnoj Srbiji u većoj meri je očuvana matrijarhalna verska tradicija, u kojoj žene i devojke imaju značajnu obrednu ulogu, dok je zapadni deo uglavnom patrijarhalno-solarni, što se vidi kroz zanemarljiv broj religioznih hramova na tim prostorima. U plemenskoj zajednici božanstva su pripadala čitavom plemenu, a ne pojedincu. Tek sa hrišćanstvom Bog postaje Bog pojedinca. Tek tada se religiozna svest uzdigla do ideje. Htonska mitologija uokvirena pravoslavnim hrišćanstvom izraženija je u stočarsko-zemljoradničkim delovima Srbije, a solarna u zapadnim, gde muškarac mesi obredne hlebove, a ne žena.